ฟ้าทะลายโจร : พืช

        ฟ้าทะลายโจร น้ำลายพังพอน ชวงชิมน้อย เจ็กเกี้ยงฮี่ โจ่วเซ่า ซีกักฉาว ก็ว่า ชื่อวิทยาศาสตร์ Andrographis paniculata Nees. อยู่ในวงศ์ ACANTHACEAE พบปลูกกันมากในท้องที่จังหวัดกระบี่ และจังหวัดตรัง

        ฟ้าทะลายโจรเป็นไม้ล้มลุกอายุหลายปี ต้นสูงประมาณ ๔๐-๖๐ เซนติเมตร ทุกส่วนมีรสขม ไม่มีน้ำยาง ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด ราก เป็นระบบรากแก้ว ไม่มีการสะสมอาหาร ลำต้น เป็นลำต้นตั้งตรงเหนือดิน แตกกิ่งก้านสาขามาก ผิวลำต้นเป็นสันตามยาว ๔ สัน มีเนื้อไม้แข็งบริเวณโคน ใบ เป็นใบเดี่ยว แต่ละข้อมีใบ ๒ ใบ ออกตรงกันข้ามกัน ขนาดใบยาว ๙ เซนติเมตร กว้าง ๒ เซนติเมตร รูปร่างคล้ายหอก (lanceolate) ฐานใบแคบ ปลายใบแหลม (acute) ขอบใบเรียบ เส้นใบขนานกันเป็นร่างแห (pinnately netted venation) ผิวใบเรียบ ไม่มีหูใบ ดอก เป็นดอกช่อ ชนิดที่ดอกย่อย ตรงโคนช่อดอกบานก่อนดอกที่อยู่ถัดขึ้นไปข้างบน และเป็นช่อขนาดใหญ่ออกที่ซอกใบและปลายกิ่ง กลีบเลี้ยง สีเขียว ส่วนโคนเชื่อมติดกัน แต่ส่วนปลายแยกเป็นแฉก ๕ แฉก กลีบดอกสีขาว ส่วนโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ส่วนปลายแยกเป็นพูใหญ่ ๒ พู ลักษณะคล้ายปาก (bilabiate) พูบนมีขนาดใหญ่กว่าพูล่าง และขอบของพูบนแยกเป็นแฉกเล็ก ๆ ๓ แฉก ด้านในของพูนี้เห็นเป็นจุดเล็ก ๆ สีม่วงแดง ส่วนขอบของพูล่างแยกเป็นแฉกเล็ก ๆ ๒ แฉก เกสรตัวผู้มี ๒ อัน เชื่อมติดกับหลอดของกลีบดอก อับเรณูสีม่วงดำเชื่อมติดกัน ส่วนก้านชูอับเรณูมีสีขาวอยู่แยกกันและมีขนสั้น ๆ เกสรตัวเมียมี ๑ อัน รังไข่มีตำแหน่งอยู่เหนือจุดติดของกลีบเลี้ยง บนฐานรองดอก (superior) รังไข่มี ๒ ห้อง แต่ละห้องมีไข่อ่อนมาก ไข่อ่อนติดที่แกนกลางของรังไข่ ผล เป็นผลแห้งทรงกระบอก เมื่อแก่แตกเป็นแนวยาว ๒ แนวทั้ง ๒ ข้างของผล (loculicidal capsule) พืชชนิดนี้ชอบขึ้นในที่ดินร่วน ความเข้มของแสงมาก ความชื้นปานกลาง

        ลักษณะการใช้ประโยชน์ ใช้ใบสดตำกับสุราขาวเพื่อใช้น้ำสกัดดื่มแก้พิษงูทุกชนิด ส่วนกากใช้พอกปากแผลที่ถูกงูกัด ใช้ทั้งต้นผสมพญาร้อยท่อน (เพชรสังฆาต) และเหงือกปลาหมอทะเล บดผงละลายน้ำผึ้ง ปั้นกลม กินแก้เบาหวาน (สมหมาย กระจ่างลิขิต)