ยกเครื่อง-ตั้งเครื่อง

         ยกเครื่อง-ตั้งเครื่อง เป็นธรรมเนียมการบรรเลงดนตรีของหนังตะลุงและโนราเพื่อเอาฤกษ์ ถ้าบรรเลงก่อนออกเดินทางไปแสดงเรียก “ยกเครื่อง” ถ้าบรรเลงเมื่อถึงบ้านเจ้าภาพที่แสดง เรียก “ตั้งเครื่อง” ธรรมเนียมนี้มีสืบมาแต่อดีต

         การบรรเลงยกเครื่องมีขึ้นทุกครั้งก่อนออกเดินทางไปแสดง โดยนายโรงหรือหัวหน้าคณะพร้อมด้วยลูกคู่และหมอไสยศาสตร์ประจำโรงซึ่งเรียกว่า “หมอเฒ่า” หรือ “หมอกบโรง” นำเครื่องดนตรีมาวางบนเรือนของนายโรง แล้วนายโรงหรือหมอเฒ่าจะนั่งหันหน้าไปทางทิศอันเป็นมงคล บริกรรมคาถา ลูกคู่บรรเลงเพลงเชิดและเพลงเดินเพื่อเอาฤกษ์ พอบริกรรมคาถาจบดนตรีก็หยุดบรรเลง

         คาถาที่ใช้บริกรรมมีแตกต่างกันออกไป แต่มีสาระร่วมกันคือเป็นการคารวะสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ขออำนาจคุ้มครองในการเดินทางไปแสดงและขอให้มีผู้นิยมชมชอบ ดังตัวอย่าง

         “นะ ยอ ออ ลือ ยกมือไหว้พระพุทธ ธรรม สงฆ์

         นะ ยอ ออ ลือ จดนาคพิภพ

         นะ ยอ ออ ลือ ตลอดนภากาศ

         นะ ยอ ออ ลือ กวาดหัวใจมนุษย์ทั้งหลายไว้

         อุมิกิติ มานิมามา อีฦกฦๅฦกฦๅ อีนะเมตตา โมกรุณา พุทธปรานี ธายินดี ยะเอ็นดู

         คุณพระบิดามาค้ำชู คุณพระมารดามาป้องกัน

         ออนะพระพุทธัง อรหังพระพุทโธ

         ออนะพระธัมมัง อรหังพระธัมโม

         ออนะพระสังฆัง อรหังพระสังโฆ

         ขอเดชะพระพุทธัง ขอมนุษย์ทั้งหลายมาสถิต

         ขอเดชะพระธัมมัง ขอมนุษย์ทั้งหลายมาสถิต

         ขอเดชะพระสังฆัง ขอมนุษย์ทั้งหลายมารักตัวเราเอง คือ (ประหนึ่ง) ชีวิตเขาเอง คือ เหมือนหน่อกอ  หน่อพระพุทธังมารังสิต

         นะ ยอ ออ ลือ ลอ ออ อำ นะเมตตา"

(จาก โนราขุนอุปถัมภ์นรากร อำเภอควนขนุน จังหวัดพัทลุง)

         “นะ เมตตา โม กรุณา พุท ปรานี ธา ยินดี ยะ เอ็นดู นะ งามหน้า โม งามหลัง นะ  ยอ ออ งาม”

(จาก โนราครื้น ณ ชาตรี อำเภอรัตภูมิ จังหวัดสงขลา)

         เมื่อดนตรีบรรเลงจบ คณะทั้งหมดจะออกเดินทางโดยมีผู้บริกรรมคาถาเดินนำหน้า

         การยกเครื่องนี้ โนรายก ชูบัว อำเภอระโนด จังหวัดสงขลา ให้ความเห็นว่าทำขึ้นโดยมีวัตถุประสงค์ ๒ ประการคือ เพื่อรวมข้าวของอุปกรณ์ที่จะใช้ให้พร้อม โดยเฉพาะอย่างยิ่งเครื่องดนตรี เพราะถ้าบรรเลงดนตรีจะรู้ว่าอุปกรณ์ชิ้นใดขาด ก็จะได้เตรียมไปให้พร้อม อีกประการหนึ่งเพื่อบอกกล่าวกับครูหมอโนราซึ่งประจำอยู่ที่เรือน เป็นทำนอง “ไปลา มาไหว้”

         ครั้นถึงบ้านเจ้าภาพที่รับไปแสดง ลูกคู่จะบรรเลงดนตรีอีกครั้งหนึ่ง โดยบรรเลงบนบ้านของเจ้าภาพ เรียกว่า “ตั้งเครื่อง” ขณะที่ดนตรีบรรเลง นายโรงหรือหมอกบโรงจะภาวนาคาถาฝ่ายเมตตามหานิยม บรรเลงอยู่ชั่วครู่ก็หยุดดนตรี

          การตั้งเครื่องมีวัตถุประสงค์สำคัญเพื่อบอกกล่าวให้ชาวบ้านในละแวกใกล้เคียงทราบว่า คณะนักแสดงมาถึงที่แสดงแล้ว จะได้เตรียมตัวมาชม (อุดม หนูทอง)